ШЫҢҒЫС АЙТМАТОВТЫҢ «ҒАСЫРДАН ДА ҰЗАҚ КҮН» РОМАНЫНДАҒЫ УАҚЫТ ПЕН КЕҢІСТІК КАТЕГОРИЯСЫ

Abstract

Мақалада мекеншақ категориясының анықтамасы мен жіктеліміне назар аударылып, ғылыми тұжырымдар қаралды. Қазақ, қырғыз жазушыларының көркем уақыт пен кеңістік мәселесіндегі психологизм, кейіпкерлер әлемі, эмоциялық құбылулардың сюжет динамикасына әсері сөз болып, авторлық баяндауға ден қойылды.  Көркем кеңістік пен уақыт байланысы күрделі сипат алған шығармалардан Мұхтар Мағауиннің «Жармақ», Бексұлтан Нұржекеевтің «Әй-дүние ай», Шыңғыс Айтматовтың «Ғасырдан да ұзақ күн» романдары талданды. Әдеби-көркем мекеншақта кеңістік пен уақыт белгілері, оның сипатын беретін негізгі элементтер түр-түрге бөлініп шығарма құрылымын құрайды. Мақалада олардың арасындағы байланыс пен алшақтық, бірігу мен бөліністің жазушылар қолданысындағы көрінісі қарастырылды. Сонымен қатар «Боранды бекет» аталып кеткен Ш. Айтматовтың шығармасындағы сюжеттік құрылымында маңызды рөл атқарған уақыт және кеңістік категориясының түрлеріне кеңірек тоқталып, романнан үзінді мысалдармен дәйектелді.